Voor we het over specifieke lichtinstallaties kunnen hebben, is het belangrijk om te beginnen bij de basis: licht. Maar wat is dat eigenlijk? Voor wie de schoolbanken al lang achter de rug zijn, volgt hier een minicursus met de belangrijkste begrippen op een rij. Ontdek waar je op moet letten voor de aankoop van ledverlichting voor jouw sportveld.

En toen was er licht
Licht is een vorm van elektromagnetische straling waarvan we een deel kunnen waarnemen met het menselijk oog. De lichtdeeltjes die zich daarbinnen bewegen, noemen we fotonen. Die hebben elk een energetische lading. De hoeveelheid energie per foton bepaalt hun golflengte en zo ook welke kleur wij zien… of juist niet zien! Blauw licht heeft bijvoorbeeld een kortere golflengte dan rood licht. De golflengte van ultraviolet licht is zelfs zo kort dat we deze straling helemaal niet kunnen waarnemen.

Lumen, lux en candela – de drie begrippen die we in dit artikel toelichten – zijn elk fotometrische eenheden. Dat betekent dat ze rekening houden met de waarnemingscapaciteit van het menselijk oog. Sommige lichtsoorten vangen we namelijk beter op dan andere en die hebben dan ook minder lumen.

Lumen versus lux

• Lumen (lm) verwijst naar de totale hoeveelheid licht die een lichtbron uitstraalt, ongeacht de richting waarin die straalt.
• Lux (lx) staat voor de hoeveelheid licht (of lumen) die op een bepaalde oppervlakte valt. 1 lux is per difinitie gelijk aan 1 lumen per vierkante meter.

Beide termen zijn waardevolle manieren om lichtsterkte uit te drukken, al is de een soms relevanter dan de andere. Dat hangt vooral af van de toepassing van de lichtbron: lumen is bijvoorbeeld nuttig als je op zoek bent naar lampen om een kamer te verlichten, terwijl Lux belangrijker is in een professionele setting. Bijvoorbeeld als je een werkblad goed wil belichten.

Hetzelfde aantal lumen zal, afhankelijk van de grootte van de verlichte oppervlakte, dus meer of minder lux genereren. Een lichtbron van 1000 lumen straalt 1000 lux op een oppervlakte van 1 vierkante meter. Op een oppervlakte van 10 vierkante meter zorgt diezelfde lichtbron echter voor slechts 100 lux.

Of was het nu candela?
Candela verwijst naar de hoeveelheid licht (lumen) die zich in elk stuk van de lichtstraal beweegt. Daardoor is het cijfer afhankelijk van de driedimensionale hoek of ‘steradiaal’ waarin het licht wordt uitgestraald. Algemeen geldt de regel dat 1 candela gelijk is aan 1 lumen, in een ruimtehoek van 1 steradiaal. Hoewel de afstand van de lichtbron geen rol speelt voor candela, bevat een smallere lichtbundel, door de geconcentreerde lichtstroom, meer candela dan een brede.

• Klinkt dit allemaal nogal ingewikkeld? Eigenlijk is candela (cd) gewoon een standaardeenheid die overeenkomt met de lichtsterkte van 1 kaars. De term wordt vaak gebruikt om de lichtintensiteit van een lichtbron aan te geven in een lichthinderonderzoek.

Wat is van belang voor sportveldverlichting?
Lumen verwijst niet alleen naar de stralingscapaciteit van een lichtbron, maar is ook een handig instrument om de energie-efficiëntie te meten in combinatie met het wattage. De lumen/Watt-verhouding van ledlampen is doorgaans zeer goed, want ledlampen hebben minder energie nodig om hetzelfde aantal lumen op te wekken als conventionele lampen.

Bijvoorbeeld: Een halogeenlamp van 20 Watt straalt slechts 200 lumen uit, terwijl een ledlamp van 2 Watt bijna dezelfde lichtsterkte bereikt: 180 lumen.

Lumen is als term al iets meer ingeburgerd dan lux. Kijk op je volgende winkelbezoek gerust eens naar de verpakking van de lichtpeertjes: veel merken geven daarop aan hoeveel lumen hun product uitstraalt. Toch biedt lux in sommige gevallen een accuratere inschatting. Wil je een sportveld belichten? Dan is de verlichting van de speelveldoppervlakte namelijk belangrijker dan het lumen dat alle kanten opschiet.

Wees je dus bewust van welke meetwijze van belang is voor de verlichting die jij wil aankopen. Een grondige analyse van je lichtplan of professioneel advies kan je daarbij helpen.